Eg har alltid hatt eit frilyndt forhold til dei datoane matvareprodusentane stemplar på varene dei sender ut på marknaden. Ein daglegvarehandlarson i min nære krets påstår at han aldri har smakt mjølk som ikkje er utgått på dato. Kokkar eg omgås hevdar hardnakka at eiga nase og øvrige sansar er det einaste ein bør stole på når det gjeld å avgjere om ei matvare er etande eller ikkje.

Nokre tommelfingerreglar bør ein likevel halde seg til: Malt kjøt (og anna bearbeidd mat) er mykje meir utsett for bakteriar enn heile kjøtstykke, og bør difor vurderast nøye, uansett påstempla dato. Mat som er mygla skal ein og vere forsiktig med, det hjelper ikkje alltid å skrape mygla vekk, iallfall ikkje frå mjuk mat der mygltrådane lett kan vandre, som mjuk ost, syltetøy og saft.

Luktar maten vondt kan den stort sett alltid kastast, sjølv om eg har fått malande skildringar av korleis heile kjøtstykke oppstår frå ei nær døden-oppleving viss det vert kunstferdig inngnidd med salt. Mor mi fortel om vasking av sure pølser hos ein lokal kolonialhandlar innan kooperasjonen på slutten av 50-talet. Faktisk trudde visst folk av den generasjonen at pølser smakte surt. Dei syntest visstnok at ferske, nylaga pølser var litt smaklause.

Hovudregelen må uansett alltid vere at du brukar dine eigne sansar, og byggjer på kva du luktar, ser og smakar. Kjøtstykke av okse er alltid best like oppunder utløpsdatoen, og det same gjeld ostar. Edamer og andre goudaaktige ostetypar toler godt å ligge langt utover utløpsdato, og vinn på det.

Men i dag skal eg marknadsføre ei anna matvare som lever lenge etter at datoen har meldt den daud, nemleg gjær. Eg handlar gjær i rykk og napp, for eg må innrømme at heimebakst ikkje er daglegdags kost heime hos oss. Vi bakar av og til, og då nyt vi det dobbelt. Når vi først bakar, vert det gjerne liggande att nokre gjærpakkar i kjøleskapshylla, og dei vert dessverre gløymde i lengre tid.

Då eg no i helga skulle ha gjestar, og ville overraske dei med fersk heimebakst, fann eg fram dei små klumpane frå kjøleskapet. Dei var ganske forsteina, og hadde fått ein underleg mørkebrun farge. Datoen viste at dei var innkjøpte i god tid før jul, 9. Desember meinte Idun var siste dagen den var brukande. Men etter ein halvtime i ei skål med lunka vatn fekk gjæra nytt liv, og fungerte strålande som hevemiddel til ein stor, grov brøddeig. Nokre klumpar blir det lett, så eg silte den før eg hadde den oppi bakebollen, men hevetida var den same, og resultatet var førsteklasses.

Eg bakte grove rundstykke, som eg sette saman til eit bollebrød. Det ser lekkert ut når du skal ha gjestar, og vil sette brødet på bordet. Eg lagde ein stor deig, slik at eg fekk eit vanleg brød og. Slik gjer du det:

Grovt bollebrød

50 g gjær

 6 dl vatn

 5 dl yoghurt naturell

3 ss olivenolje

 3 dl grovt sammalt kveitemjøl

 4,5 dl fint sammalt kveitemjøl

 Ca. 1,3 liter kveitemjøl

1,5 dl havregryn

 2 ts salt

1 ss mørk sirup

2 dl blanding av linfrø og sesamfrø

Egg til pensling

Set steikeomnen på 225 grader. Varm opp vatnet, sirupen og yoghurten til den er fingervarm. Har du ikkje yoghurt kan du bytte den ut med ulike surmjølksvariantar. Rør ut gjæra i deigvæska. Ha i oljen. Bland det turre, men hald tilbake eitt par dl kveitemjøl til utbakinga og litt frø til pynt. Elt saman deigvæska og det turre til det vert ein passeleg fast deig. Ha i mjølet litt og litt til deigen akkurat slepper bollen. Kor mykje mjøl som skal til varierer med kor fuktig mjølet er, og difor vert alltid mengdene som er oppgitt i gjærdeigoppskrifter litt omtrentlege.

Elt deigen godt, ta gjerne pauser innimellom, men la eltetida nærme seg eit kvarter. Kjøkkenmaskin er ideelt til dette. La deigen heve ein halvtime, og slå den saman igjen. Del deigen i to. Lag fine rundstykke av halvparten av deigen, og sett dei tett saman som ei rose på eit bakebrett som du har strødd med mjøl. Pensle dei med samanrørt egg, og strø på det du har halde unna av sesamfrø og linfrø til pynt. La rundstykka heve til dobbelt storleik, og steik dei på 225 grader i 15-20 minutt.

Resten av deigen eltar du saman til eit (eller to) brød, og steiker i neste runde. Brøda treng litt lengre steiketid, sett temperaturen ned til 210 grader, og steik dei i 40-45 minutt.

Til dette serverte eg ei nydeleg og kjempeenkel torskeform som du må prøve. Slik gjorde eg det:

Italiensk torsk

800 gram torskefilet

5-6 store, modne tomatar

basilikumblad

Riven mozarellaost

Salt, peppar, sukker og olivenolje

Sett omnen på 210 grader. Skjer beina ut av torskefileten, og del den i passe store serveringsstykke. Smør ei form med olivenolje, og legg filetbitane i forma. Dryss over salt og peppar. Skjer tomatane i skiver, og legg dei over fisken. Strø på salt og peppar på nytt, og så ei lita teskei sukker over det heile. Sukkeret er viktig for å nøytralisere syra i tomatane. Strø over den rivne mozarellaen, ringle over litt olje til slutt, og set forma i omnen på 210 grader i 20 minutt. Hakk basilikumblada, og strø dei over når du tek forma ut av omnen. Får du tak i fersk mozarella i kuler som ligg i saltlake er det det aller beste. Skjer dei i så fall i skiver, dei er uråd å rive. Visste du at mjølkeallergikarar kan ete bøffelmozarella?

Her trengst det ikkje poteter eller saus, fisken, oljen og tomatane lagar deilig sky, og brødet passar perfekt til. Dette vart jammen sunt og!