Her kjem endå ei Heidi-oppskrift. Ho vågar seg på å lage ball, det gjer ikkje eg. Eg har vakse opp med ei mor som lagar perfekt ball, kvar gong, så eg har nok utvikla eit lite kompleks for den grå juvel. Men eg et den meir enn gjerne, får eg den servert.

Ballsøet, altså det ballen er kokt i, brukar mor mi til og med i brøddeigen, og påstår det gjev dei beste brøda i verda. Det er enkelte som er einige med henne. Vi har ein bit røykt flesk i kvar ball, kokar rabba (altså kålrota) ved sidan av og serverer ikkje gulrøter og poteter til, derimot Brudevollmôr. Det er fast tradisjon at når vi kjem heim til Sunnmøre kokar ho mor ball. Men no gjev eg ordet til Heidi.

Alt godt

I dag skal det handle om poteta. Denne knollen som veks her oppe i kalde nord, og som strittar mot sjølve nordavinden. Ho kjem opp like trottig kvart år og gir mat til både  kvardag og fest. Eg synes det ikkje det er rart at folk som flyttar til Norge får seg eit lite sjokk over at mange av oss et kokte poteter kvar dag. Hadde vi endå steikt ho i olivenolje.

Også danske embetsmenn som kom hit opp til landet for fleire hundre år sidan rynka på nasa av kosthaldet vårt. Dei likte ikkje surmjølk, flatbrød og fisk. Det lukta visst ikkje så godt heller, så dei tok med seg matvarer og kokebøker frå Danmark. Enkelte byrja og å produsere sin eigen mat slik som Hanseatane gjorde då dei kom til Bergen og starta eigne bakeri.

Men ingen gjekk så langt som eventyrinnsamlaren P.Ch. Asbjørnsen i å kritisere det norske kosthaldet. Han sa rett ut at den norske husmora ikkje kunne koke graut. Asbjørnsen hadde studert i Tyskland, og han kom begeistra heim til Norge med kunnskap om ernæringslære og kjemi. Han meinte at internasjonale kokkar sat inne med meir kunnskap enn norske husmødre. Han ga ut ei kokebok basert på naturvitskaplege prinsipp som han hadde lært i Tyskland.

Asbjørnsen var barn av si tid, og ville ta del i folkeopplysningsarbeidet som skjedde på midten av 1800-talet. Denne debatten mellom dei nasjonale kosthaldstradisjonane og dei nye utanlandske ernæringsteoriane har i ettertida vorte kalla ”Grautstriden”.

Men likar du å ete ball og poteter kan prøve deg på desse oppskriftene. Om du stryk med er det i tilfelle heller av oveting og luftsmerter enn av feilernæring.

Potetball  (18 stk)

1 kg rå poteter

200 gram (3 stk) kokte poteter.

150 gram byggmjøl

50 gram havregryn

1 ss salt

1 ts pepar.

1 svineknok til kraft.

Dette krev at du har ei rimeleg stor ballpanne, ei som tek omtrent 6 liter vatn må du ha. Kvern dei rå og dei kokte potetene oppi ein balje, og bland inn mjøl, havregryn, salt og pepar til du får ein passeleg tjukk deig. Den skal vere ganske laus, men ikkje så laus at du ikkje klarer å handtere den. Kok gjerne ein prøveball, går den i oppløysing må du ha meir mjøl i smeten.

Kok knoken i 30 minutt og legg ballane saman med knoken og la dei trekke i minimum 45 minutt. På slutten av trekketida legg eg i skiver med kålrot, nokre halve gulrøter og heile poteter.

Ulike potetsortar er meir eller mindre lause i seg sjølve og krev ulik mengde med mjøl for å verte passe faste. Nokre likar å ha litt kveitemjøl i ballsmeten.Ta då litt mindre havregryn og tilsett nokre skeier kveitemjøl. Ballen skal ikkje koke han skal berre trekke like under kokepunktet. Eg brukar ikkje ha noko inni ballen, medan andre har litt flesk eller mør inni. Eg likar heller ikkje å lage for store baller.

Steikt bacon eller steikt mør er godt til. Og hugs rikeleg med smelta margarin.

Blandaballoppskrifta nedanfor kjem frå familien Tunheim på Godøya og den er ”fole” god, nesten betre enn potetballoppskrifta mi.

Blandaball (12 stk)

500 gram poteter

1 kg fisk (ferske seifiletar)

1 løk

1 stk bacon

4 ts salt

ca 4 -5 ss kveitemjøl

1/2 dl mjølk

Kok ballen gjerne i fiskekraft om du har. Manglar du det kjøper du fiskekraftbuljong som du kokar ballen i.

Eg brukar her ein foodprocessor. Skrell potetene og mal dei med kniven i foodprocessoren og ha massa over i ein stor bolle. Skjer fisken og løken i bitar og mal også dei i foodprocessoren og bland saman med potetene. Skjer baconet i små bitar og bland godt inni ballmassa. Tilsett deretter salt, kveitemjøl og mjølk.

No må du kjenne på kva konsistens du har fått. Kanskje er massa for blaut, då må du tilsette noko meir kveitemjøl. Eg kokar alltid ein prøveball for å sjå korleis det går. Er ballmassa for laus vil ballen koke sundt og då må du tilsette meir kveitemjøl.

Men ballen skal berre trekke altså, ikkje koke. Trekk han i ca 45 – 60 minutt. Denne oppskrifta gir om lag 12 ballar. I ei anna panne kokar eg skrelte poteter, kålrot og  gulrot. Smelta margarin høyrer sjølvsagt til. Har du god råd kan du steike litt bacon til, men det er ikkje nødvendig då det er bacon inni ballen. Lagar du ballen uten bacon inni synest eg det vert litt lite smak på han.